Engelse les
‘Bianca, begin jij maar met lezen.’
Even leek het alsof ik in een tijdsvacuüm gevangen zat, in een vastgelopen film. Mijn hart sloeg een paar slagen over en gaf daarna een harde bonk. Het suisde in mijn oren, mijn handen trilden en ik kreeg het warm en meteen daarna ijskoud. Achter me voelde ik hoe die ene jongen en zijn vriend alvast zaten te gniffelen. Ik begon te lezen en luisterde naar mijn eigen stem, dun en hees. En zoals altijd, hoorde ik hoe die jongen me zachtjes napraatte met een rare stem, ieder woord, elke fout die ik maakte. En natuurlijk gebeurde het ook nu: mijn hoofd liep vol met knikkers en mijn tong veranderde in een zeem. De klas werd rumoerig, mijn gezicht gloeide en ik had het gevoel dat ik moest overgeven, terwijl mijn gedachten zich herhaalden: ik kan het niet, ik kan het niet.
De stem van de schaamte
‘Zou jij me willen helpen met mijn Engelse huiswerk?’ vroeg een buitenlandse orkestgenoot me jaren later in een aandoenlijk gebroken Engels. Ze sloeg haar boek open en wees erin: ‘Hoe spreek je dit uit?’
Waarom vroeg ze het in hemelsnaam aan mij? Ik keek om me heen, maar gelukkig lette er niemand op ons. En het was hier trouwens niet zoals in mijn klas op de middelbare school, al voelde dat wel zo. Het voelde altijd nog zo.
Na de pauze tikte een altviolist me aan: ‘Als jij vwo hebt gedaan, moet je je echt diep schamen voor je Engels.’ Meteen hoorde ik weer die stem, die rare zachte stem vlak achter me die alles wat ik dacht of zei nadeed.
Die stem had gelijk: ik zou het nooit leren. En ik moest me diep, diep schamen.
Exposure therapie
Tijdens en na mijn studie ontmoette ik mensen met wie ik Engels moest spreken en reisde ik naar landen waar Engels de voertaal is. Ook vandaag de dag ga ik regelmatig om met mensen met wie ik Engels spreek. Zo vorm ik een duo met een pianiste, met wie ik voornamelijk in het Engels communiceer. De angst en de pijn zitten er nog, maar ik doe het. Ik heb het nu immers al zo vaak gedaan, dwars door mijn schaamte heen. Het is eigenlijk een doorlopende confrontatie therapie, die wel enige routine geeft in het leren omgaan met de schaamte, of eigenlijk het onderdrukken ervan, maar die de angel er nooit helemaal uit haalt.
Een paar jaar geleden hadden mijn pianiste en ik een concert, waarbij we ook iets vertelden over ons programma en vragen vanuit het publiek beantwoordden. Na het concert kwam er een vrouw naar me toe. Ze was Amerikaanse en had ‘not a single word’ begrepen van wat ik had verteld, maar ze vond het concert geweldig en was reuze benieuwd: of ik haar soms kort kon bijpraten? Het overviel me en ik was al licht overprikkeld geraakt door het concert. Het gesprek begon goed, maar al snel raakte ik onzeker. Het was niet goed genoeg, niet foutloos, niet voldoende vloeiend. Weer kwam die stem binnenin mij: je moest je diep, diep schamen.
Ik kon niet meer, ik kon echt niet meer.
Schaamte
Schaamte is volgens wikipedia een sterke negatieve emotie ten aanzien van hoe andere mensen jouw gedrag beoordelen of hoe je het zelf beoordeelt. Op zich is het geen verkeerde emotie als het je helpt om rekening te houden met de belangen van anderen, maar schaamte is wel slopend als je er teveel van hebt. Schaamte ontstaan door fysieke of emotionele mishandeling in het verleden, bijvoorbeeld doordat je op school vaak gepest werd, kan je zelfs levenslang in zijn greep houden.
God wil je bemoedigen en enthousiast maken voor zijn plan met jou, maar schaamte voor wie je bent en wat je kunt, dooft juist alle enthousiasme en moed in je uit. Lees maar wat er gebeurde toen Adam en Eva zich schaamden. Ze verborgen zich voor God en durfden niet meer naar Hem toe te komen. (Gen.3:8).
Schaamte is gif voor jouw verbondenheid met God en daarom moet je ervan af.
Blame your shame
Blame and Shame zijn toxic twins, een giftig tweetal. Ze werken samen: iets of iemand geeft jou het gevoel dat je niet voldoet en dat het bovendien jouw schuld is (blame). En daardoor ga jij je schamen. Die schaamte kan vanbinnen vast gaan zitten en je gezondheid, je emoties en je gedachten verpesten. Zulk soort schaamte levert je niets op. Het biedt geen veiligheid en je komt er ook niet sterker uit.
Wat hiertegen kan helpen is om heel bewust van een afstand naar je schaamte te leren kijken en die te analyseren. Klopt het eigenlijk wel dat je faalt, dat het jouw schuld is en dat er niets aan te doen is? Als je de uitkomst van deze vragen weet, als je de feiten kent en begrijpt, kun je ervoor kiezen om anders naar jezelf te kijken. En dan komt er plaats voor andere emoties dan die ontmoedigende schaamte, bijvoorbeeld voor verdriet of boosheid. Dat zijn emoties die ook niet leuk zijn, maar die je wel kunt gebruiken om iets aan je situatie te veranderen of om voor jezelf op te komen.
Niet jouw tekortschieten is wat je blokkeert, maar je schaamte.
Mijn eerste stappen
Ik heb mijn eigen schaamte maar eens ontleed. Zo vroeg ik me af, wanneer mijn Engels in mijn eigen ogen dan wel zou voldoen. De conclusie was dat ik me pas echt veilig zou voelen, als er nooit iemand in mijn buurt zou komen die beter Engels spreekt dan ik. Een volkomen onbereikbare lathoogte! Geen wonder dat het maar niet lukt.
Nu heb ik mijn doel bijgesteld naar ‘me meestal comfortabel voelen in het Engels’. En voor dat doel is mijn Engels op zich goed genoeg, want er zijn al zat momenten geweest waarop ik me redelijk oké voelde in een gesprek.
Blijft alleen de noodzaak over om te oefenen met ‘blame the shame.’ Gewoon veel doen, dacht ik. Ik ben daarom allemaal boeken en artikelen in het Engels gaan lezen over allerlei onderwerpen die me interesseren. Steeds als ik een woord of uitdrukking of de juiste uitspraak ervan niet ken en ik voel schaamte opkomen, dan probeer ik dat te zien als een kans om er anders tegenaan te leren kijken. Dan zoek ik het woord op, maar dat mag alleen als ik er zin in heb, niet omdat ik mezelf anders niet leuk meer vind.
Goddelijke humor
Nog maar een paar weken was ik bezig met mijn blame your shame project, toen ik werd gevraagd om instant iemands getuigenis te vertalen van het Spaans naar het Nederlands. Dat zou gebeuren tijdens een kerkdienst, die vanwege corona werd gefilmd om live online uit te zenden. Ik vond het goed. Ik was de laatste tijd wel minder bezig met Spaans, maar bijna niemand anders spreekt die taal, dus ik zou me toch niet op mijn vingers gekeken voelen.
Toen we allebei op het podium stonden en ik volgzaam zijn eerste woorden vertaalde, dacht ik in eerste instantie dat het een grap was. De jongeman deed zijn verhaal namelijk in het …ENGELS!!! De camera was gericht op mij en tegenover me, op de voorste rij stoelen, zat een uit Canada geëmigreerde broeder me recht in het gezicht te kijken. Hij knikte goedkeurend bij elke zin.
Een complot? Nee, dat was al te belachelijk.
‘Wat heb je dat toch keurig uit het Spaans vertaald, schat, ’ zei mijn man die thuis de dienst had gevolgd. Eerst wilde ik hem slaan. In plaats daarvan keek ik omhoog naar de onzichtbare hemel en dacht:
‘Was that You, Lord?’
‘Daarom schaamt God zich er niet voor hun God genoemd te worden en heeft Hij voor hen een stad gereedgemaakt.’ – Hebreeën 11:16b
‘If you stumble, make it part of the dance – author unknown
